Knikkeren: verdwenen kinderspel of tijdloos erfgoed?

Waar je vroeger op elk schoolplein wel een paar kinderen fanatiek zag knikkeren, is het spel tegenwoordig nog maar zelden te zien. Hooguit tijdens de lente zie je een enkel groepje knikkers rollen in een gegraven kuiltje op het schoolplein, maar dat is eerder uitzondering dan regel. Knikkeren is niet meer van deze tijd, en dat is eigenlijk best treurig.

🟢 De oorsprong van knikkeren

Knikkeren is geen modern verschijnsel. De eerste sporen van knikkers gaan terug tot de oudheid: archeologen vonden al knikkervormige voorwerpen bij Egyptische graven en in Romeinse ruïnes. Meestal waren deze gemaakt van klei, steen of zelfs marmer. In Europa werd het spel pas echt populair in de 19e eeuw, toen glazen knikkers in serieproductie mogelijk werden door industriële innovaties in Duitsland.

🔵 Knikkeren in Nederland

In Nederland kende knikkeren zijn hoogtijdagen vanaf de jaren ’50 tot diep in de jaren ’90. Elk voorjaar kwamen de zakjes knikkers weer tevoorschijn, vaak met kleurrijke namen als bonken, steely’s of bikkels. Er ontstonden talloze spelvarianten, van kuiltjes-knikkeren tot de populaire “afpak-spelletjes” waarbij je knikkers kon winnen van je tegenstander.

Scholen stonden het toe, ouders stimuleerden het, en kinderen leerden er spelenderwijs mee omgaan met winst, verlies, tactiek en sociale regels. Knikkeren was méér dan een spel: het was sociaal, educatief en fysiek actief.

🔴 Waarom knikkeren (bijna) verdwenen is

De verklaring is niet moeilijk te vinden. De opkomst van digitale technologie heeft het klassieke buitenspelen enorm teruggedrongen. Smartphones, tablets, gameconsoles en sociale media nemen steeds meer vrije tijd van kinderen in beslag. Zelfs het schoolplein is veranderd: tegels zijn vervangen door rubberen ondergronden, speelpleinen zijn vaak “knikkeronvriendelijk” en regels op sommige scholen verbieden competitieve spelletjes uit angst voor ruzie.

Daarnaast is de verleiding van digitale “beloningen” veel directer dan het langzaam opbouwen van een indrukwekkende knikkercollectie. Het geduld, de handigheid en het samenspel die knikkeren vereisten, passen niet goed bij de snelle dopamineprikkels van nu.

🟡 Worden er nog knikkers gemaakt?

Ja, knikkers worden nog altijd geproduceerd. Grote fabrikanten zoals Vacor in Mexico zijn wereldwijd actief en leveren ook aan Nederland. In Europa zijn er kleinere bedrijven en hobbyisten die knikkers met de hand maken, vaak als kunstobjecten. Ook zijn knikkers nog volop verkrijgbaar in speelgoedwinkels en online shops – maar ze worden tegenwoordig vaker gekocht als decoratie of als verzamelobject dan als daadwerkelijk speelgoed.

Er bestaan zelfs wereldkampioenschappen knikkeren, zoals in Engeland, waar het spel een cultstatus geniet. In Nederland zijn zulke initiatieven marginaal, maar ze bewijzen dat het vuur nog niet helemaal is gedoofd.

🟣 Conclusie: knikkeren verdient een comeback

Knikkeren is een prachtig spel dat het verdient om nieuw leven ingeblazen te worden. In een tijd waarin ouders zich zorgen maken over schermtijd, overprikkeling en gebrek aan fysieke beweging, zou juist een spel als knikkeren weer een plek kunnen krijgen.

Het vraagt om nauwelijks materiaal, het stimuleert bewegen en sociaal contact, en het heeft een rijke traditie. Misschien moeten we als volwassenen het goede voorbeeld geven en die glazen bollen weer eens laten rollen.